SON DƏQİQƏ

Bakının əcaib tikinti meydançasına çevrildiyi bir vaxtda Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinə ehtiyac qalırmı?

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev büdcə vəsaitlərinə qənaət edilməsi ilə bağlı dəfələrlə aidiyyəti qurum rəhbərlərinə xəbərdarlıq edib, tövsiyyələrini verib. Nazirlər Kabinetinin 2016-cı il üzrə illik hesabat yığıncağında dövlət başçısı bir daha izafi xərclərin azaldılması ilə dövlət idarəetmə strukturlarının büdcə yükünün azaldılmasına göstəriş verdi. Elə bu dəfəki araşdırma yazı dövlət idarəetmə strukturlarının büdcə yükünü araşdırmaqla ictimai və dövləti maraqların müdafiəsi ilə bağlı mövcud vəziyyəti ortaya qoymaqdır.

***

“Azərbaycan Respublikasının 2016-cı il dövlət büdcəsi haqqında” Qanunun tətbiqi barədə Prezidentin Fərmanına əsasən 1.1.1.38-ci bəndlə Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinə 1,7 milyon, 1.11.1.2-ci bəndlə 1,8 milyon manata yaxın, 1.1.3.12-ci maddə ilə 170 min manat (elm xərcləri bölməsində) vəsait ayrılmış, 9-cu bəndlə şəhərsalma işlərinin dövlət sifarişi ilə bağlı müddəa əlavə olunmuşdur. Qeyd edilən məbləğlərə Dünya Bankının kreditlərini və tabelikdə olan qurumların təsərrüfat hesablı fəaliyyət ilə əldə edə biləcəkləri vəsaitləri də əlavə etsək, Komitə rəhbərliyinin sərəncam verdiyi vəsaitin ildə 10 milyonlarla manat olduğu aydındır. Qeyd olunan büdcə vəsaitinin necə xərcləndiyini təhlil etmək üçün Komitənin internet səhifəsinə daxil oldum. Çox təəssüf ki, 2016-cı il üçün heç bir hesabat tapa bilmədik. 2015-ci ilin hesabatı üzərində (Mənbə: http://arxkom.gov.az/articles/191/131.html ) işimizi qurmaq və 2016-cı ildə Komitənin kasad da olsa mətbuata verdiyi açıqlamalarda nəzərdə tutulan işləri araşdırmağa çalışdıq. Məlumatdan belə anlaşılır ki, Komitə əsasən ərazi planlaşdırma sənədlərinin hazırlanması sahəsində fəaliyyət göstərməsini önə çəkir. Bunula bağlı xatırladaq ki, 2016-cı il dekabrın 22-də təqdimatı olmuş Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi və qurum yanında "Bakıdövlətlayihə" İnstitutu tərəfindən hazırlanmış "Bakı şəhərinin Ərazidən İstifadə Zonalaşdırma Planı Baş plan" layihəsi ilə əlaqədar Bakı Şəhər İH-nin yaydığı açıqlamada bildirilirdi ki, layihədə şəhərin sosial-iqtisadi inkişafının bir çox istiqamətləri öz əksini düzgün tapmayıb.

Belə ki, Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi yanında “Bakıdövlətlayihə” İnstitutunun direktoru İlqar İsbatov jurnalistlərə açıqlamasında bəzi məqamlar (Abşeron yarımadasında Ələt qəsəbəsi ərazisində ikinci sərnişin hava limanının tikilməsi, Xırdalan şəhərində metropolitenin yeni stansiyasının inşası, çoxlu sayda yaşayış evlərinin sökülməsi və s.) reallıqdan uzaqdır və tam əsassızdır. Bu layihələr heç bir aidiyyəti dövlət qurumu ilə razılaşdırılmayıb, lazımi ekspertizadan keçirilməyib və ölkə rəhbərliyinə məruzə edilməyib.
Beləliklə, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti bəyan edib ki, təqdim edilən layihə rəsmi sənəd kimi qəbul edilə bilməz. (Mənbə: http://apa.az/iqtisadiyyat-xeberleri/infrastruktur/baki-seher-icra-hakimiyyeti-bakinin-bas-plani-realliqdan-uzaq-ve-esassizdir.html)
Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi də öz növbəsində Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin iradlarını qəbul edib. (Mənbə: http://apa.az/iqtisadiyyat-xeberleri/infrastruktur/bakinin-bas-planina-yeniden-baxilacaq-ekskluziv.html)


Komitə şəhərsalmaya necə nəzarət edir?

Əgər fəaliyyət göstərdiyi bu 10 ildən artıq dövrdə tikintinin 80 faizdən artıq ağırlığını öz üzərinə götürmüş Bakı şəhəri üçün Baş Planın hazırlanmasına nail ola bilmirsə, bu qurum kimə lazımdır? Göyçay, Biləsuvar, Salyan, Qusar və digər kiçik şəhərlərin icra başçılarının qol gücünə hazırlanmış Baş Planlarının Komitənin uğuru kimi təqdim edilməsi və buna dövlət büdcəsindən külli miqdarda vəsaitin ayrılması (konkret məbləğlərin ünvanını bir qədər sonra göstərəcəyik) gözdən pərdə asmaq deyilmi? Həmin vəsaitlərin səmərəli və şəffaf xərclənməsinə kim və necə nəzarət edir?
Komitənin məlumatında təqdim etdiyi ikinci fəaliyyət istiqaməti şəhərsalma nəzarətidir. Tikintinin əsasən Bakıda cəmləşdiyini və baş verənləri gözlə gördüyümüz halda Komitənin müfəttişlərinin Bakıda cəmi 4 pozuntunu, rayonlarda isə 165 pozuntunu görməsi nə deməkdir? Təbii ki, adı belə heç kimə məlum olmayan Komitənin sıravi əməkdaşı bina tikən oliqarxda hansı səhvi tuta bilər? Lakin belədirsə, bir daha soruşmaq istərdik ki, bu təşkilata nə ehtiyac var? Niyə dövlətin büdcə vəsaitini çölə tökürük?

Komitə tərəfindən aparılan Tikintilərin Dövlət Reyestri müasir tələblərə cavab vermir. İnformasiya almaq üçün daxil olan insan bildiyini də unudur. Ən maraqlı məsələ isə qeydə alınan məlumatlandırma icraatı çərçivəsində tikilən binaların sayının son ildə kəskin şəkildə artması və onların coğrafiyasıdır. Bir texniki işçinin görə biləcəyi iş üçün bütöv bir şöbənin yaradılması da dövlət büdcəsinin vəsaitlərinin səmərəsiz xərclənməsidir. Komitənin normativ-hüquqi sənədlərin hazırlanması sahəsində fəaliyyətini araşdırmaq üçün Normativ hüquqi aktların vahid internet elektron bazasına (http://www.e-qanun.az/ ) daxil olduq. Gördüklərimiz bizi şoka saldı. 100-dən artıq əməkdaşı olan Komitə 2016-cı ildə cəmi üç sənədlə təmsil olunub ki, onlardan da biri əvvəllər verilmiş sənədin ləğvi ilə bağlıdır. 2017-ci ildə isə ümumiyyətlə bu sahədə fəaliyyət nəzərə çarpmayıb.

Komitə tərəfindən şəhərsalma və tikintiyə dair normativ sənədlərin hazırlanması ayrıca müzakirə mövzusudur. Belə ki, 2016-cı ildə hazırlanmış və Normativ hüquqi aktların vahid internet elektron bazasına salınmış cəmi iki sənəd vardır. Onlar da müvafiq sovet CNİP-lərinin rus dilindən keyfiyyətsiz tərcüməsidir. 40-50 səhifə həcmində olan bu sənədləri tərcümə etmək 500 manatdan baha başa gəlməz. Lakin onların guya hazırlanmasına on min manatlarla pul ayrılır. Görəsən əlaqədar qurumlar, ilk növbədə Hesablama Palatası bu faktlara nə vaxt reaksiya verəcək? Ondan 200 metr aralıda dövlət büdcəsi darmadağın edilirsə, auditorları rayon məktəblərinə göndərməyin nə adı var? İki sənədin hazırlanmasını sifariş vermək (bəli, məhz sifariş vermək, hazırlamaq yox!!!) üçün böyük bir şöbə yaratmaq nə dərəcədə məqsədəuyğundur? Hələ rəhmətlik korifey memar Əli Güləhmədov bu sahədə baş verənlərə etirazını bildirərkən müəyyən insanlara "tı naçalğnik - ə bolvan, ə naçalğnik - tı bolvan" sözləri ilə ismaricini çatdırmışdı (Mənbə: http://echo.az/article.php?aid=49600)

Komitənin hesabatında göstərilir ki, Komitə tərəfindən ildə təxminən 1600 sənəd hazırlanır. Yəni gündə təqribən 7-8 ədəd. Buraya yüzlərlə eyni məzmunlu (“etiraz etmirik”, “irad və təklifimiz yoxdur”,”aidiyyəti üzrə göndərilmişdir” və s.) məktublar da daxildir. Bunun üçün ayrıca Komitə saxlamaq lazımdırmı?

Büdcədən elmi fəaliyyətə ayrılan vəsaitlər Komitədə necə qeyb olur/?

Yüz minlərlə vəsait ayrılan elmi işlərin keyfiyyəti necədirsə, Komitə öz hesabatında onların heç olmazsa bir-iki vacibinin adını belə çəkmir.
Ardından hesabatda göstərilir ki, bir il ərzində Komitədə 15 nəfər işdən azad edilmiş, 6 nəfər vəzifədən vəzifəyə keçirilmiş və 30 əməkdaş işə qəbul edilmişdir. Yəni Komitənin ən azı 30 faizi bir ildə dəyişilmişdir ki, bu da mövcud qeyri-sağlam şəraitin ən bariz nümunəsidir.
Fikirləşdik ki, Komitənin başqa xidmətlərini axtaraq. Bunu üçün Dövlət Xidmətləri Portalına (http://dxr.az/ ) daxil olduq. Bəlli oldu ki, Komitə ümumiyyətlə heç bir xidmət göstərmir.

Komitənin satınalmaları ilə tanış olmaq üçün http://tender.gov.az/new/# saytına daxil olduq. 2016-2017-ci illərdə cəmi üç bağlanmış müqavilə var ki, onlarda birlikdə heç yarım milyon manat dəyərində deyil. Diqqətimizi cəlb edən məqam ondan ibarət oldu ki, əgər eyni bir işi Komitənin tabeliyində olan qurum yerinə yetirə bilirsə tenderdə kənar təşkilatların qalib qəlməsinə şərait haradan yaranır?
Qurumların əməkdaşları bir çox hallarda ödənişsiz məzuniyyətdə olduqları halda onları belə layihələrə cəlb etməmək menecmentin lazımi səviyyədə olmamasından irəli gəlir, yoxsa hansısa qaranlıq məqamlar vardır? Məlumat azlığı bir daha bir çox satınalma prosedurlarının gizli və yaxud qanun pozuntusu ilə həyata keçirildiyini nümayiş etdirirdi.

Komitə sədrinin mətbuata açıqlamalarından

(Mənbə: http://apa.az/iqtisadiyyat-xeberleri/infrastruktur/komite-sedri-merkezi-bankin-kocurulmesini-esidende-cox-sevindim-musahibe.html) qurumun daha çox “pilot layihə” ilə qürrələndiyinin şahidi olduq. Müsahibələrində 10 mərtəbədən artıq binaların tikilməsinin əleyhinə olduğunu dəfələrlə bəyan edən Abbas müəllim nədən 1-ci mikrorayonda 35 mərtəbəli binaların tikintisinə razılıq verib? Bu ikili standartlar nəyə lazımdır?
Daha sonra Komitənin saytında pilot layihə ilə bağlı maraqlı məqaləyə rast gəldik. (Mənbə: http://www.arxkom.gov.az/articles/191/155.html) Qeyd edək ki, Nazirlər Kabinetinin müvafiq Qərarına (24.02.2014 tarixli 51 saylı) əsasən ölkədə tikinti sıxlığı əmsalı 1,6 qəbul olunduğu halda məqalədə bu əmsal 2,7-yə bərabər olduğu layihələr gen-bol reklam edilir. Hətta bir sıra belə layihələr təklif də olunur. Bəs bunun hüquqi əsası varmı? Yoxsa Komitə özünü qanundan üstün tutur? Bu sualın cavabını isə Komitənin aşağıdakı Kollegiya Qərarında tapa bilərsiniz: http://arxkom.gov.az/images/normativler_ve_qaydalar/AzDTN_2-6-1_d2.pdf.
Ölkə qanunlarına, ümumiyyətlə qanunvericilik sisteminə belə tüpürmək olmaz. Hansısa qurumun Kollegiya Qərarı Nazirlər Kabinetinin Qərarından üstün götürülə bilərmi? Təsadüfi deyil ki, Komitə rəhbərliyi öz müsahibələrində istehza və kinayəli çıxışları ilə hüququ müdafiə edənlərin üzərinə yeriməkdən çəkinmir: “Məcəlləyə əlavə və dəyişikliklərin edilməsinə dair bizim çoxsaylı tövsiyyələrimiz (şifahi və yazılı) nə üçünsə qəbul edilməmişdir. Görünür bu sahə ilə məşğul olan hüquq xidmətlərinin peşəkarlıq səviyyəsi bizim mütəxəssislərdən daha yuxarıdır.” (Mənbə: http://arxkom.gov.az/articles/191/152.html) Məsələ ilə yaxından tanış olmaq üçün “Texniki normalar və lisenziyanın verilməsi üçün təqdim olunmuş sənədlərlə iş” şöbəsinin müdirini aradıq. Məlum oldu ki, bütün bu ideologiyanın “Baş memarı” olan həmin şöbə müdiri – mühəndis bu qəbildən olan “əsərlərinə” görə mükafatlandırılaraq, Komitənin Aparat rəhbəri təyin edilib (Mənbə: https://www.avropa.info/az/post/152101.html). Bizə yalnız hüquqi-mühafizə orqanlarının tezliklə bu qanunsuzluqlara qiymət verəcəyinə ümid etmək qalır.
***
Ölkədə memarlıq ilə bağlı dövlət qurumunun olduğunu hamı çoxdan unudub. Müvafiq məsələlər ilə bağlı mətbuata açıqlamaları adətən Memarlar İttifaqı verir. Komitənin əməkdaşları arasında da hər hansı bir görkəmli memarın olduğunun şahidi olmamışıq. Onların əvəzinə bir çox hallarda pensiya yaşını haqlamış iqtisadçılar, hüquqşünaslar, kimyaçılar və s. işə qəbul olunur və beləliklə də layihələri ilə tarixdə iş qoymuş yaradıcı memarlar qeyri-peşəkar yüngülxasiyyət mirzələrlə əvəz olunurlar. Memarlıq və İnşaat Universitetində mükəmməl təhsil almış gənclər isə öz dövlətinə xidmət etmək etmək üçün iş yeri tapa bilmirlər.

Komitədə “memarlıq” sözü ilə “arxitektura” sözünün fərqini izah edə bilən varmı?

Ölkədə diplomlu memarların sayının 10000 nəfəri keçdiyini və adambaşına düşən memarların sayına görə bizim orta Avropa göstəricilərindən yuxarı olduğumuzu nəzərə alsaq (Mənbə: http://ru.echo.az/?p=49248), Komitədə belə vəziyyətin subyektiv səbəblərdən qaynaqlandığını görərik. Ümumiyyətlə, Komitədə “memarlıq” sözü ilə “arxitektura” sözünün fərqini izah edə bilən varmı? Əgər bunlar eyni anlayışlardırsa, niyə görə Komitənin adının dəyişdirilməsi ilə bağlı təklif vermirlər? Bununla nəyə işarə vururlar? Bu qurumun ölkəmizin milli mənəviyyatının keşiyində durmalı olmasının fərqindədirlərmi? Belə bir qurumun “bina və qurğuların layihələndirilməsi” fəaliyyəti üzrə lisenziyaya rəy verməsi nə dərəcədə doğrudur? Memarlar İttifaqının sədri Elbəy Qasımzadə öz müsahibələrində Komitənin bu fəaliyyəti həyata keçirmək üçün obyektiv imkanlarının olmadığını açıqca bildirir (Mənbə: http://ru.echo.az/?p=49248). Şəxsiyyətinə hörmət etdiyimiz Elbəy müəllimin həmin müsahibədə “Kajdıy, kto pıtaetsə vıskazatğ svoö subcektivnuö toçku zreniə, naçinaet so slov: «Ə, pravda, ne arxitektor…». Tolğko za odni gti slova mı qotovı prostitğ löbomu daje samuö nesusvetnuö çuşğ, kotoraə mojet posle nix posledovatğ. A inoqda tak xoçetsə skazatğ: — Nu i ostanovisğ, raz ne arxitektor.” -sözlərini kimə ünvanladığı da bütün memarlara məlumdur.
Suallarımızı ünvanlamaq üçün Komitənin saytında baş mühasibin adını axtardıq. Müvafiq səhifədə onu tapa bilmədik. Görünür baş mühasibin adının gizli saxlanılmasında hansısa mübhəm səbəblər var.

«Strateji Yol Xəritəsi»ndə Komitənin planlaşdırma ilə bağlı fəaliyyətinin tam şəkildə Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyinə ötürülməsi nəzərdə tutulub, amma…

“Azərbaycan Respublikasında uyğun qiymətə mənzil təminatının inkişafına dair Strateji Yol Xəritəsi”ndə Komitənin planlaşdırma ilə bağlı fəaliyyətinin tam şəkildə Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyinə ötürülməsi nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, Yol Xəritəsində qeyd edilir: “Rayonlar üzrə planlaşdırmanın həyata keçirilməsi, özbaşına tikililərin abadlaşdırılması, yeni rayonların salınması və mövcud mənzil fondunun yenilənməsi üçün şəhərlərin əsaslı şəkildə yenidən qurulması planı hazırlanacaq və həmin plan “MİDA” MMC vasitəsilə həyata keçiriləcəkdir. Belə yenidənqurma planına qanunsuz tikililərin yerləşdiyi məhəllələr, o cümlədən keçmiş Sovet İttifaqı dövründən qalmış yaşayış binaları daxil ediləcəkdir”. Publik hüquqi şəxs statusunda olan Agentliyin büdcə pullarına toxunmadan bu işləri yerinə yetirəcəyi isə şübhə doğurmur.
Son günlər bir çox saytlarda Komitənin yarıtmaz fəaliyyəti, baş alıb gedən özbaşınalıq, qanun pozuntuları haqqında məlumatlar yayılmaqdadır. (Mənbə: http://teref.info/sosial/51920-budce-pullarinin-menimsenildiyi-daha-bir-unvan-shok-faktlar.html) Komitənin sədri Abbas Ələsgərovun öz qəzetində çox qeyri-təvazökar hərəkət olaraq özü haqqında mədhiyyələr yazdırmasına baxmayaraq (Mənbə: http://arxkom.gov.az/images/xeberler/insaatchi_26_may_2017.pdf) o, bu gün Azərbaycandakı nazirlər və komitə sədrləri arasında ən yaşlısıdır (80 yaşı haqlayıb). Ələsgərovun Komitəyə rəhbərlik etmək üçün dil biliklərinin, müasir Avropa şəhər planlaşdırılması yanaşmaları sahəsində bilik və təcrübəsinin, idarəetmə bacarıqlarının, fiziki və psixoloji imkanlarının məhdud olması barədə məlumatlar da yayılmış xəbərlər sırasındadır.
Beləliklə, doğrudan da Komitənin fəaliyyətinin səmərəliliyini yüksəltmək üçün onun rəhbərliyi barədə qərar qəbul etmək və yaxud onun başlıca funksiyalarının Fövqəladə Hallar Nazirliyinin tabeliyinə verilməsi daha məqsədəuyğun olardı. Təbii ki, bu zaman büdcə vəsaitlərini öz malı kimi paylaşdıranlar məsuliyyətə cəlb ediləcək, bu xalqdan oğurlanan pullar ona qaytarılacaqdır.

Emtv.az